کنسرو کردن مواد غذایی
همواره تامین و نگهداری غذا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر بوده است. نیاز به دسترسی به غذای سالم، انسان را بر آن داشته است که زمانی را به بررسی درباره چگونگی حفظ مواد غذایی اختصاص دهد. از روش‌های ابتدایی مانند نمک سود کردن تا روش‌های صنعتی و پیچیده‌ای مانند پرتودهی مواد غذایی، همه و همه برای نگهداری مواد غذایی بوده است که به دست آوردن آن همیشه به سادگی میسر نیست.
کنسرو کردن مواد غذایی از جمله روش‌های خوب نگهداری مواد غذایی است که در صورت رعایت اصول تهیه، ماندگاری خوبی برای بسیاری از اقلام غذایی ایجاد می‌کند.
کنسرو کردن
کلمه "کنسرو" از لغتی یونانی به معنی "حفظ کردن" مشتق شده است. کنسرو کردن فرآیندی است که در آن مواد غذایی در شیشه‌ها یا قوطی‌های حلبی قرار داده شده و حرارت داده می‌شوند تا میکروب‌ها و آنزیم‌های غیرفعال نابود شوند. پس از این حرارت و سرما دادن، یک خلا در بسته‌بندی مواد ایجاد می‌کنند. این خلا، از فساد مجدد غذای درون شیشه یا قوطی جلوگیری می‌کند.
مواد غذایی با اسیدیته بالا مانند میوه‌ها، می‌توانند در آب جوش کنسرو شوند، در حالی‌که سبزی‌ها و گوشت که اسیدیته پایین دارند، باید با دستگاه کنسروکننده در 116درجه سانتی‌گراد کنسرو شوند.
تاریخچه
در تاریخچه این صنعت به رویدادهای بسیاری می‌توان اشاره کرد که از مهم ترین آن ها، موارد زیر است:
* (1820) از این سال تولیدات کنسرو که در گذشته برای تأمین نیاز ارتش‌ها و دریانوردان و کاشفان مورد استفاده قرار می گرفت، به صورت صنعتی درآمد و مورد استفاده عمومی قرار گرفت.
* (1823) در این سال قوطی‌های حلبی نازک برای کنسرو متداول شد.
* (1851) با قرار دادن بسته‌های کنسرو در آب محتوی املاح، درجه استرلیزاسیون افزایش داده شد.
* (1876) در این سال از بخار تحت فشار برای استریل کردن استفاده شد. در همین سال برای اولین بار افزایش درجه حرارت بخار تحت فشار شناخته شد.
انواع ظروف کنسرو
در کشور ما از ابتدای کار، کلمه کنسرو در صنایع بسته بندی کردن مواد غذایی با قوطی های فلزی استفاده شد و هنوز هم به غلط در میان ما متداول است ( یعنی استفاده از شیشه یا پلاستیک نیز نوعی کنسرو است).
اولین کارخانه کنسروسازی در سال 1316 هجری شمسی برای تولید کنسرو ماهی در بندر عباس تأسیس شد و در حال حاضر، تعداد کارخانه‌های کنسروسازی کشور متجاوز از 170 واحد است که در نقاط گوناگون کشور مستقر هستند.
شیشه
هنوز هم در پاره‌ای از صنایع غذایی، از شیشه برای نگهداری برخی مواد استفاده می‌شود، مثل انواع ترشی، مربا، سس و غذای کودک.
قوطی های فلزی
در حال حاضر، قوطی های فلزی اولویت خود را حفظ کرده اند و تغییرات قابل توجهی در سهولت استفاده و باز کردن آن ها به‌عمل آمده است، طوری که در یک انتهای بعضی از قوطی‌ها، ابزاری نصب شده که با کشیدن آن ها، به راحتی در قوطی باز می‌شود و این نوع قوطی‌ها در کشور ما به قوطی های کلیددار معروفند.
بسته بندی های پلاستیکی سخت
مشکلات استفاده از شیشه از یک طرف و کمبود مواد اولیه قوطی‌های فلزی از طرف دیگر موجب شده که در حال حاضر، استفاده از پلاستیک برای بسته بندی های کنسرو مطرح شود. برای تولید این بسته‌ها از موادی مانند پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلین و پلی‌وینیل کلراید استفاده می‌شود.
بسته بندی های قابل انعطاف و مقاوم در مقابل حرارت
این بسته بندی ها نوعی بسته بندی چند لایه‌ای قابل انعطاف هستند که می توان آن ها را مانند قوطی‌های فلزی کنسرو استریل نمود و موقع مصرف در آب جوش گرم کرد. در مجموع این بسته‌بندی‌ها به شکل کیسه یا پاکت هستند و در مقابل حرارت 132 درجه سانتی گراد و عوامل مکانیکی مقاوم بوده و پاره و سوراخ نمی شوند و محل چسب آن در شرایط عادی فرآیندهای کنسروسازی، باز نمی‌شود.
روش‌های نامطمئن کنسرو کردن
روش سنتی
این روش قدیمی و منسوخ، روشی نامطمئن و ناسالم محسوب می‌شود. در این روش مواد غذایی درون یک کتری حرارت داده شده و سپس درون شیشه‌ها ریخته شده و دری هم روی شیشه گذاشته می‌شود. هیچ فرآیند خاص مواد غذایی روی آن انجام نمی‌شود. با این روش اغلب مواد غذایی فاسد می شوند. در این حالت باکتری ها، مواد غذایی را فاسد می‌کنند، زیرا شیشه و ظروفی که مواد غذایی در آن ها ریخته شده، به طور کامل از باکتری‌ها پاک نشده‌اند.
رشد این میکروارگانیسم‌ها به‌اضافه فساد مواد غذایی، اغلب از طریق درپوش شیشه‌ها و ظروفی که مهر و موم شده‌اند، اتفاق می‌افتد. این روش کنسرو کردن، یک خطر واقعی برای ایجاد مسمومیت کشنده ی "بوتولیسم" محسوب می‌شود.
کنسرو کردن با بخار
این روش کمی جدیدتر است، اما هنوز هم مطمئن و سالم نیست. شیشه‌ها و ظروف با بخار حرارت داده می‌شوند. این روش، هم برای مواد غذایی با اسیدیته بالا و هم برای مواد غذایی با اسیدیته پایین توصیه نمی‌شود. مواد غذایی کنسرو شده با اسیدیته پایین، به علت فساد و مسمومیت کشنده، خطرناک هستند.
کنسرو کردن بر اساس ارتفاع
با افزایش ارتفاع، آب در درجه حرارت پایین‌تری به جوش می‌آید. چون دمای پایین‌تر برای از بین بردن باکتری‌ها کمتر اثر می کند، بنابراین مدت زمان جوشاندن آب برای کنسرو کردن باید زیاد شود.
دستورالعمل‌های کنسرو کردن غذا اغلب برای ارتفاع صفر تا 300 متری در نظر گرفته می‌شوند.
بنابراین اگر شما در ارتفاع بالای 300 متر مواد غذایی را کنسرو می کنید، باید تغییر ارتفاع را در مورد کنسرو کردن هر نوع از مواد غذایی بررسی کنید.
دیگر متدهای نامطمئن
کنسرو کردن غذا در ماکروفرها، اجاق‌های برقی و چراغ‌های خوراک پزی بی نهایت خطرناک است، به‌خصوص در مورد غذاهایی با اسیدیته ی پایین این روش توصیه نمی‌شود. پودرهای کنسروسازی به عنوان مواد نگه دارنده، بی فایده و بی‌اثر هستند و جای فرآیند صحیح کنسروسازی را به هیچ وجه نمی‌گیرند.
* مطالب مرتبط:
